Z DZIEJÓW INSTYTUTU JĘZYKOZNAWSTWA UAM
1. UWAGI WPROWADZAJĄCE
2. NIECO HISTORYCZNEGO TŁA
3. EWOLUCJA STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ
4. 40 LAT DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ I DYDAKTYCZNEJ
Instytut Językoznawstwa (IJ)
powstał w roku 1973 w ramach Wydziału Filologicznego UAM. Od roku 1987 zaczęły w Instytucie powstawać nowe kierunki, a wśród nich filologie orientalne jako konieczne uzupełnienie Wydziału Filologicznego.
Pretendowanie UAM do miana jednego z trzech głównych uniwersytetów w Polsce jest jednak zobowiązujące. Rozpoczęcie procesu zapełniania pustego filologicznego miejsca przypadło w udziale właśnie Instytutowi Językoznawstwa, stwarzając jednocześnie nowe możliwości studiowania szczególnie dla młodzieży Polski zachodniej, co w przewidywalnej przyszłości miało się również przekładać na zastosowania praktyczne, ważne dla rozwoju naszego kraju.
Potrzebę uzupełnienia studiów na Wydziale Filologicznym UAM o brakujące kierunki zgłaszał nieustannie prof. Czesław Kudzinowski, który prowadził kursy nie tylko języków indoeuropejskich, sanskrytu, litewskiego i gockiego, ale również języków nieindoeuropejskich ? fińskiego, węgierskiego i hebrajskiego. Kursy te przypominały niektórym pracownikom naukowym o konieczności zaistnienia również w Poznaniu nieobecnych, a pożądanych filologii. A co konieczne, jest podobno prawdziwe.
W roku 1969 nastąpiły znaczące zmiany organizacyjne na Wydziale Filologicznym UAM w związku z ogólnopolską reformą struktur uniwersyteckich. Na skutek tych zmian wiele katedr uległo likwidacji, a w ich miejsce wprowadzono strukturę dwupoziomową złożoną z instytutów i wchodzących w ich skład zakładów. Likwidacji uległa też Katedra Filologii Bałtyckiej oraz Katedra Językoznawstwa Ogólnego. Obie te jednostki znalazły kontynuację w nowo utworzonym Zakładzie Językoznawstwa Ogólnego, którego kierownikiem został prof. Jerzy Bańczerowski i który wcielono do Instytutu Filologii Polskiej. Zakład ten usamodzielnił się dopiero w roku 1971. W strukturze Wydziału Filologicznego istniał od roku 1965 również Zakład Językoznawstwa Stosowanego, którym kierował prof. Ludwik Zabrocki. Do zakładu tego włączono w 1972 r. pracowników Katedry Fonetyki.
W wyniku działań na forum Rady Wydziału Filologicznego kierowników Zakładu Językoznawstwa Stosowanego i Zakładu Językoznawstwa Ogólnego, tj. prof. prof. Ludwika Zabrockiego i Jerzego Bańczerowskiego, do Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego skierowano wniosek o utworzenie Instytutu Językoznawstwa. Nazwę taką zaproponował prof. Kazimierz Polański, który był wówczas pracownikiem Instytutu Filologii Angielskiej UAM.
Powołanie do życia Instytutu Językoznawstwa nastąpiło z dniem 1 października 1973 roku. Jego pierwszym dyrektorem został prof. Ludwik Zabrocki, a wicedyrektorem prof. Jerzy Bańczerowski. Ta nowa jednostka w chwili powstania liczyła zaledwie 17 osób, w tym trzech profesorów: Ludwika Zabrockiego, Czesława Kudzinowskiego i Jerzego Bańczerowskiego. Prof. Zabrocki jako członek korespondent, a potem członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk zapewniał nowo powstałemu instytutowi odpowiednią pozycję naukową w strukturze wydziału i uczelni.
Utworzenie IJ oznaczało dopiero początek bojów na wielu akademickich frontach. Realizacja zamierzonych celów zakładała przede wszystkim pozyskiwanie i rozwój kadry naukowej oraz uruchomienie nowych kierunków studiów, a następnie nowych specjalności. Program rozwoju Instytutu Językoznawstwa został dość wyraźnie nakreślony już w 1974 roku, w przygotowanym przez J. Bańczerowskiego projekcie dla ogólnouniwersyteckiego programu Socjalistyczny Uniwersytet roku 2000. W tym prawie 30-letnim okresie IJ miał za zadanie realizację celów, którymi się kierowano, powołując go do życia, i które faktycznie zostały zrealizowane, nawet z nadwyżką (por. Majewicz 1983a, b). Specyfikę IJ jako jednostki uniwersyteckiej o charakterze neofilologicznym szczególnego rodzaju miały określać przede wszystkim interdyscyplinarność i interkulturowość tak w aspekcie naukowym, jak i dydaktycznym, co oznaczało wówczas niewątpliwie nową jakość.
Z biegiem czasu, aby sprostać nowym wyzwaniom bądź z powodu nieoczekiwanych wydarzeń, IJ ulegał dynamicznym przemianom organizacyjnym, naukowym, jak i dydaktycznym. Nie można też zapominać o jego działalności kulturalnej. Każdy z tych czterech aspektów funkcjonowania instytutu zostanie poniżej omówiony w ujęciu niezwykle syntetycznym z uwagi na brak miejsca.
Dyrektorami IJ byli kolejno: prof. L. Zabrocki, prof. J. Bańczerowski, prof. M. Hasiuk, prof. J. Bańczerowski, prof. A.F. Majewicz, prof. J. Bańczerowski, prof. P. Łobacz. Obecnie funkcję tę pełni prof. P. Wierzchoń.
3. EWOLUCJA STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ
W początkowym okresie istnienia IJ składał się z następujących zakładów
(I) Zakład Językoznawstwa Ogólnego (kier. prof. J. Bańczerowski),
(II) Zakład Językoznawstwa Stosowanego (kier. prof. L. Zabrocki) i
(III) Zakład Językoznawstwa Porównawczego (kier. prof. C. Kudzinowski).
Zmieniająca się sytuacja wymuszała odpowiednie zmiany organizacyjne. Powstawały więc nowe zakłady bądź też już istniejące dzieliły się, co odzwierciedlało dynamikę rozwoju naukowego i dydaktycznego. W 1988 roku, tj. po 15 latach istnienia (por. Majewicz 1990), IJ składał się z następujących 7 zakładów:
(I) Zakład Językoznawstwa Ogólnego i Porównawczego (prof. J. Bańczerowski),
(II) Zakład Metodologii Lingwistyki (prof. T. Zgółka),
(III) Zakład Fonetyki (prof. M. Steffen-Batogowa),
(IV) Zakład Psycholingwistyki (prof. P. Łobacz),
(V) Zakład Językoznawstwa Stosowanego i Informacji Naukowej (prof. J. Pogonowski),
(VI) Zakład Języków Azji i Afryki (prof. A.F. Majewicz) i
(VII) Zakład Języków Bałtyckich (prof. M. Hasiuk)
Warto również przypomnieć, że w roku 1987 w IJ utworzono Zakład Hispanistyki, którego kierownikiem został prof. Rościsław Pazuchin. Zakład ten (zgodnie z planem) po roku przynależności do IJ usamodzielnił się w ramach Wydziału Neofilologii.
Dla historii należałoby też przypomnieć, że prof. prof. C. Kudzinowski i J. Bańczerowski usilnie zabiegali o powołanie do życia filologii fińskiej, co nastąpiło w roku 1975. Filologia ta mogła zaistnieć, ponieważ Wydział Filologiczny dysponował dwoma samodzielnymi pracownikami w zakresie ugrofinistyki, tj. wymienionymi powyżej dwoma profesorami, którzy przychylili się wtedy do propozycji, by studia na filologii fińskiej odbywały się w ramach skandynawistyki. Miało to służyć jej organizacyjnemu i dydaktycznemu wzmocnieniu. Skandynawistyka należała wówczas jeszcze do Instytutu Filologii Germańskiej.
4. 40 LAT DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ I DYDAKTYCZNEJ
Interdyscyplinarność badań naukowych obejmujących języki naturalne i sztuczne przejawiała się w podejmowaniu tematyki nie tylko z dziedziny
(I) nauk humanistycznych (takich jak językoznawstwo, literaturoznawstwo, antropologia kulturowa, psychologia, filozofia, prawo), ale również i z pogranicza tych nauk oraz
(II) nauk ścisłych (takich jak logika, semantyka logiczna, matematyka, informatyka, nauka o informacji, akustyka).
Jednym z celów uprawiania językoznawstwa w ramach takiego podejścia było stosowanie ścisłych metod w badaniach i opisie języków.
Prowadzone badania naukowe są stosunkowo zróżnicowane i dotyczą w zasadzie wszystkich głównych poddziedzin językoznawstwa, tj. językoznawstwa czystego i stosowanego, ogólnego i szczegółowego, teoretycznego i praktycznego oraz porównawczego (konfrontatywnego, kontrastywnego, typologicznego). Żaden z głównych systemów języka, tzn. system fonologiczny, morfologiczny, leksykalny, syntaktyczny i pragmatyczny, nie pozostał nieuwzględniony. Ta różnorodność badań naukowych znajduje swe odzwierciedlenie w podejmowaniu tematyki należącej m.in. do następujących zakresów:
(I) struktura języków związanych ze specjalnościami nauczanymi w instytucie,
(II) kategorie gramatyczne w aspekcie porównawczym,
(III) aksjomatyzacja teorii lingwistycznych,
(IV) fonetyka ogólna, szczegółowa, porównawcza i stosowana (technologia mowy, patologia mowy),
(V) metodologia lingwistyki,
(VI) filozofia języka,
(VII) psycho- i socjolingwistyka,
(VIII) historia językoznawstwa,
(IX) komunikacja interkulturowa, multimodalna,
(X) lingwochronologizacja i legilingwistyka,
(XI) translatologia,
(XII) literaturoznawstwo porównawcze i stosunki międzykulturowe (szczególnie w powiązaniu z prowadzonymi specjalnościami).
Znacząco wzrosła oferta dydaktyczna w zakresie wyboru języków nauczanych na poszczególnych specjalnościach. Nauczane były lub są następujące języki:
(I) języki europejskie: angielski, baskijski, bułgarski, estoński, fiński, francuski, hiszpański, latgalski, litewski, łotewski, łacina, niemiecki, nowogrecki, rosyjski, starogrecki, szwedzki, węgierski, włoski.
(II) języki pozaeuropejskie: amharski, arabski, chiński, hindi, indonezyjski, japoński, khmerski, koreański, malajski, nowoperski, suahili, tajski, tybetański, wietnamski.
Początkowo IJ był jednostką głównie naukowo-badawczą, nieprowadzącą własnych kierunków studiów. Pracownicy prowadzili jednak usługowo zajęcia dla innych instytutów. Zaczątkiem dydaktyki były kursy j. japońskiego (prowadzone od roku 1970/71 przez M. Kaya) oraz j. chińskiego (prowadzone od roku 1974/75 przez H. Chen). Przełom nastąpił w roku 1986, kiedy powołano do życia pierwszy instytutowy kierunek studiów ? językoznawstwo i informację naukową. W 1987 powstała japonistyka, w 1988 sinologia i lituanistyka, a w 1991 arabistyka.
Obecnie IJ prowadzi w ramach kierunku filologia następujące specjalności stacjonarne: etnolingwistyka, językoznawstwo i nauka o informacji, językoznawstwo komputerowe, bałtologia ? filologia litewska, bałtologia ? filologia łotewska, filologia nowogrecka, filologia koreańska, filologie Azji Południowo-Wschodniej ? filologia wietnamsko-tajska, filologie Azji Południowo-Wschodniej ? filologia wietnamska, filologie Azji Południowo-Wschodniej ? filologia indonezyjsko-malajska, ugrofinistyka ? filologia fińska, ugrofinistyka ? filologia węgierska, niestacjonarne: etnolingwistyka (studia pierwszego stopnia), komunikacja i zarządzanie zasobami informacji (studia drugiego stopnia) oraz podyplomowe: Studium Interlingwistyki, Studia dla Kandydatów na Tłumaczy Przysięgłych.
Studenci IJ od wielu lat organizują dni kultury obszarów swoich języków specjalizacyjnych w ramach otwartych spotkań, na które zapraszani są goście z Uniwersytetu, mieszkańcy miasta oraz uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. Prezentowana jest geografia i historia danego obszaru, literatura, muzyka i taniec. Zwieńczenie spektakli stanowi zawsze degustacja potraw narodowych ? przygotowanych również przez studentów, jak i nauczycieli akademickich. Ta forma niestandardowej dydaktyki uniwersyteckiej, polegająca na propagowaniu nieznanych lub mało znanych kultur, niejednokrotnie była podziwiana przez obecnych na uroczystościach ambasadorów wielu krajów. Z Republiki Korei wielokrotnie przyjeżdżali do IJ artyści i nauczyciele tradycyjnych tańców oraz gry na bębnach.